Abstrahując od tego, czy specjalizacje mogą być inteligentne, czy nie, jest to jeden z kluczowych terminów przy unijnym budżecie w perspektywie 2020.
Dofinansowanie ze środków europejskich, przynajmniej to o najwyższej wartości, liczonej w setkach tysięcy, a nawet milionach złotych, będzie bowiem przyznawane tylko na takie inwestycje, które ze specjalizacjami będą zgodne.
Zamysł jest następujący: inteligentne specjalizacje to wybór takich działów gospodarki, w które najbardziej opłaca się inwestować. Ich rozwój ma zapewnić tworzenie innowacyjnych rozwiązań społeczno-gospodarczych, zwiększać wartość dodaną i przyczyniać się do podniesienia konkurencyjności w skali kraju i na rynkach zagranicznych.
Wybór inteligentnych specjalizacji ma opierać się na mocnych stronach danego regionu (specjalizacje regionalne) i całego kraju (specjalizacje krajowe). Dzięki temu wsparcie inwestycji, badań przemysłowych i prac rozwojowych ma być silniej skoncentrowane na tych sektorach i branżach, które, z punktu widzenia władz krajowych lub regionalnych, są najbardziej obiecujące. Innymi słowy plan jest taki: nie wspierajmy jednorazowymi bezzwrotnymi dotacjami wszystkich projektów, lecz skoncentrujmy się na tych, które dając największą szansę na długofalowy rozwój i podnoszenie konkurencyjności, wykorzystują najsilniejsze strony (zasoby) występujące w kraju (regionie).
Co to oznacza
Co to znaczy dla przedsiębiorców, którzy chcieliby walczyć o unijne wsparcie w najbliższych latach? Przede wszystkim stanowi pewien wyznacznik, jakiego rodzaju przedsięwzięcia mają największe szanse na uzyskanie dofinansowania. W tym miejscu należy zaznaczyć, że użyty termin „największe szanse” nie oznacza, że projekty, które nie spełnią kryteriów inteligentnych specjalizacji, na pomoc w ogóle nie mogą liczyć.
W tzw. unijnej perspektywie 2014-2020 na większą skalę stosowane mają być instrumenty zwrotne. Jest to pomoc np. w formie preferencyjnych pożyczek, poręczeń kredytowych, dokapitalizowania. W wymiarze czysto finansowym jest to zwykle pomoc o mniejszej wartości, często przyznawana pod postacią tzw. pomocy de minimis. Dla wielu mikro i małych firm może być jednak wystarczająca w perspektywie planowanego uruchomienia lub rozszerzenia działalności. I w przypadku takiej pomocy, nikt nie będzie pytał, czy firma działa w obszarze inteligentnych specjalizacji, czy też nie (a w każdym razie nie zawsze musi pytać).
Natomiast przedsiębiorcy myślący o pozyskaniu dotacji wyrażających się kwotami kilkuset tysięcy lub nawet kilku milionów złotych staną przed trudniejszym zadaniem. Właśnie takie bezzwrotne granty o stosunkowo dużej wartości, mają być przyznawane w duchu inteligentnych specjalizacji. Przedmiotem weryfikacji będzie zatem to, czy planowany projekt (inwestycja), który może polegać na prowadzeniu badań, prac rozwojowych, wdrażaniu ich wyników do działalności gospodarczej, uruchamianiu produkcji innowacyjnych produktów (usług) pasuje do wybranych specjalizacji.
Można być początkującym
Inteligentne specjalizacje dzielą się na krajowe i regionalne. Za wybór pierwszych odpowiadały władze centralne i będę one brane pod uwagę przede wszystkim przy realizacji tzw. programu operacyjnego „Inteligentny rozwój”. Za wybór regionalnych odpowiadały władze samorządowe każdego z województw. I oczywiście będą one uwzględniane przy realizacji najważniejszych projektów wspieranych ze środków programów regionalnych. Jest to o tyle ważne, że daje szansę znalezienia specjalizacji pasującej do profilu konkretnej firmy. Jeżeli przykładowo działa ona na terenie województwa X, w którym inteligentne specjalizacje wykluczają ją ze wsparcia, to ma prawo ubiegać się o pomoc ze środków programu województwa Y, w którym akurat jej profil działalności pokrywałby się ze specjalizacją. O prawie startowania w konkursach o unijne dotacje nie decyduje bowiem miejsce siedziby. Liczy się natomiast to, gdzie przeprowadzony zostanie projekt. Oczywiście w podanym przykładzie przedsiębiorca musiałby zadeklarować, że cały projekt (inwestycja) zostanie przeprowadzony w regionie Y oraz, że zostanie tam przez kilka lat utrzymany.
Nie ma także żadnych formalnych przeszkód, aby firma rozszerzyła swoją dotychczasową działalność i weszła w obszar objęty inteligentną specjalizacją. Okres działalności nie stanowi bariery, w rozumieniu, że firma musiałaby na przykład wykazać, że od wielu lat rozwija produkty i technologie w obszarze objętym wsparciem. Jeżeli nagle zdecyduje się na prowadzenie badań, prac rozwojowych i rozwijanie produktów (usług) „pasujących” do inteligentnych specjalizacji, to ma prawo to zrobić. I wtedy droga do walki o unijne wsparcie stanie otworem.
Wybrane specjalizacje
Ponieważ w tym miejscu nie sposób byłoby przytoczyć wszystkie inteligentne specjalizacje przyjęte na szczeblu krajowym i regionalnych, tylko dla przykładu można wskazać, że tych krajowych jest ogółem 19. A można je podzielić według następujących działów:
- zdrowe społeczeństwo,
- biogospodarka rolno-spożywcza i środowiskowa,
- zrównoważona energetyka,
- surowce naturalne i gospodarka odpadami,
- innowacyjne technologie i procesy przemysłowe.
