Wady i zalety spółek cywilnych

Popularną formą prowadzenia działalności wśród małych i średnich przedsiębiorców jest spółka cywilna.

Warto jednak pamiętać, że z prawnego punktu widzenia nie jest ona spółką, podmiotem prawnym. To nazwa potoczna. Spółka zwyczajowo nazywana cywilną jest niczym innych jak umową, która ma niewiele wspólnego z takimi bytami prawnymi jak spółki prawa handlowego.

Choć brzmi to nieco skomplikowanie to w biznesowej codzienności jest niezwykle istotne bo rzutuje na wzajemne prawa i obowiązki przedsiębiorców będących stronami takiej umowy, a przede wszystkim na zobowiązania, które mogą okazać się kłopotliwym długami, a za których odpowiedzialność ponosić będą wszyscy wspólnicy ze swoich majątków osobistych!

Spółka jest stosunkiem prawnym powstałym na podstawie umowy, przez którą jej strony, czyli wspólnicy, zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Jest to specyficzny stosunek prawny, gdyż jego podmioty tworzą rodzaj niby-korporacji, tymczasem stanowią zaledwie grupę osób współdziałających dla osiągnięcia zamierzonego – wspólnego dla wszystkich celu. Dlatego podkreślić należy, że spółka jako umowa, nie jest podmiotem. W szczególności nie jest ona osobą prawną jak np. spółki prawa handlowego.

Konsekwencje braku podmiotowości prawnej spółki cywilnej wyrażają się między innymi w tym, że:

1) stroną zawieranych umów są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

2) podmiotami praw i obowiązków są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

3) stroną postępowania sądowego czy administracyjnego są wszyscy wspólnicy, a nie spółka;

4) majątek spółki jest majątkiem wspólnym wspólników;

5) ale przede wszystkim odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą wspólnicy, a nie spółka!

Spółka cywilna zawiązywana jest dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Pojęcie celu gospodarczego należy odnieść do osiągania korzyści. Korzyścią gospodarczą może być w szczególności zarówno osiąganie zysku, jak i uzyskanie oszczędności wydatków czy kosztów. Może ona też polegać na stworzeniu możliwości, ułatwieniu osiągania zysku w dalszych działaniach wspólników.

Spółka cywilna może zostać zawiązana w celu:

• realizacji wspólnej inwestycji,
• wspólnego dokonywania zakupu surowców,
• wspólnego prowadzenia działań z zakresu public relations czy reklamy,
• koordynacji działań rynkowych przedsiębiorców przez poddanie ich wspólnemu kierownictwu.

Cel ten w praktyce utożsamiany z prowadzeniem działalności gospodarczej. Tymczasem celem spółki cywilnej nie musi być prowadzenie działalności w sposób ciągły. Ponadto należy przyjąć, że spółka nie musi zostać utworzona dla prowadzenia działalności, przez co należy rozumieć pewien zorganizowany zespół działań. Można „utworzyć” spółkę np. dla realizacji określonej transakcji. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki. Jednak gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.

Granice dopuszczalnych celów spółki wyznacza przy tym art. 58 k.c., co oznacza, że nie może on być:

• sprzeczny z ustawą,
• z zasadami współżycia społecznego,
• ani też nie jest dopuszczalne utworzenie spółki cywilnej w celu obejścia ustawy.

W sytuacjach, gdy umowa spółki zostaje zawarta między przedsiębiorcami w celu uregulowania zasad ich kooperacji, nie może ona naruszać regulacji zawartych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. W szczególności jeżeli jej celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku, stanowi porozumienie ograniczające konkurencję i w związku z tym jest nieważna!

Wniesienie wkładu jest szczególnym przejawem, przykładem współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu. Można przyjąć, że każdy wspólnik zobowiązuje się do działania w sposób oznaczony, a formą tego działania może (ale nie musi) być właśnie wniesienie wkładu.

Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Przede wszystkim jednak w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników! Co jest jednak pewną korzyścią gdy popadniemy w długi to w czasie trwania spółki nasz wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z  udziału jaki posiadamy we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Stronami umowy spółki są wspólnicy. Istota spółki jako umowy wyraża się w tym, że wspólników powinno być co najmniej dwóch. Wspólnikiem może być każdy podmiot prawa, a więc osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, o której mowa w art. 33¹ k.c. Przynależność do spółki jest ściśle związana z umową spółki, gdyż wspólnikiem jest tylko taki podmiot, który jest stroną umowy.

Do niezbędnych postanowień umowy spółki zalicza się dwa postanowienia:

1. zobowiązanie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego,
2. zobowiązanie do działania w sposób oznaczony dla jego osiągnięcia.

Umowa spółki powinna więc precyzować wspólny cel gospodarczy, dla którego spółka zostaje zawarta, oraz zawierać określenie sposobu działania każdego ze wspólników dla osiągnięcia zamierzonego celu. W szczególności, gdy wspólnik zobowiązuje się do wniesienia wkładu, w umowie należy wskazać jego przedmiot i wartość. Brak któregokolwiek z tych postanowień powoduje, że zawarta umowa nie jest umową spółki!

Spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, dlatego nie może zostać uznana za przedsiębiorcę. Status przedsiębiorcy może natomiast przysługiwać wspólnikom tej spółki. W tym zakresie należy jednak rozróżnić dwie sytuacje.

• Po pierwsze, spółkę mogą utworzyć podmioty będące już przedsiębiorcami, a więc takie, które wykonują we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zawarcie umowy spółki nie zmienia ich statusu. Uczestnictwo w spółce spowoduje natomiast, że poza działalnością wykonywaną we własnym imieniu podmiot taki będzie podejmował w ramach spółki działania dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, a przy tym jako wspólnik będzie działać również w imieniu pozostałych wspólników.
• Druga natomiast sytuacja odnosi się do podmiotów (zwłaszcza osób fizycznych), które dotąd nie były przedsiębiorcami i zawierają umowę spółki w celu prowadzenia działalności gospodarczej. W takim przypadku dopiero podjęcie działalności gospodarczej w ramach spółki cywilnej daje tym podmiotom status przedsiębiorcy. Jest on przy tym o tyle specyficzny, że każdy ze wspólników prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową nie we własnym imieniu, ale we wspólnym imieniu wszystkich wspólników. Podmiotami praw i obowiązków z niej wynikających stają się bowiem wszyscy wspólnicy, za zobowiązania zaś związane z taką działalnością odpowiadają wszyscy wspólnicy solidarnie.

Brak podmiotowości prawnej nie stoi jednak na przeszkodzie traktowaniu przez odrębne przepisy spółki cywilnej jako podmiotu uregulowanych w nich stosunków prawnych. Spółkę cywilną należy uznać za:

• pracodawcę, jeżeli zatrudnia ona pracowników,
• podatnika, podlegającego obowiązkowi ewidencyjnemu dlatego otrzymuje numer identyfikacji podatkowej, zwany NIP,
• podatnikiem podatku VAT oraz podatku akcyzowego,
• podmiotem gospodarki narodowej dlatego otrzymuje numer REGON.

Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, dlatego nie może działać pod firmą. Tylko jeżeli wspólnicy spółki są przedsiębiorcami bądź stają się nimi w zakresie działalności gospodarczej wykonywanej w spółce, każdy z nich może występować pod firmą lecz tylko swoją. W związku z tym występowanie w obrocie wspólników spółki cywilnej w tym właśnie charakterze musi się wiązać z podawaniem:

1. imion i nazwisk,
2. firm czy nazw ich wszystkich.

Wskazane jest uzupełnienie dodatkiem wskazującym na spółkę cywilną jako podstawę łącznego ich działania. Za dopuszczalne natomiast uznać należy posługiwanie się przez wspólników wspólnym oznaczeniem dla prowadzonego w ramach spółki cywilnej przedsiębiorstwa.

Utworzenie spółki cywilnej nie wymaga dokonania wpisu do rejestru bądź do ewidencji działalności gospodarczej! Spółka jako taka nie podlega ujawnieniu ani w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, ani w ewidencji działalności gospodarczej. Jednakże jeżeli wspólnikiem spółki jest podmiot podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, w rejestrze tym wpisuje się wzmiankę o wykonywaniu działalności gospodarczej z innymi podmiotami na podstawie umowy spółki cywilnej. Natomiast jeżeli wspólnikiem spółki jest osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą bądź zawodową albo podejmująca taką działalność w ramach utworzonej spółki cywilnej, wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej podlega ta osoba. Dodatkowo uregulowania dotyczące Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej przewiduje wpis do ewidencji informacji o umowie spółki cywilnej, jeżeli taka została zawarta.

Rozpoczęcie wykonywania działalności w formie spółki cywilnej wymaga podjęcia następujących kroków:

• uzyskanie wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi (jeżeli działalność będzie wykonywana wyłącznie w formie spółki cywilnej, to wskazane jest określenie przyszłej daty rozpoczęcia działalności we wniosku o wpis i dokonanie zmiany wpisu – uzupełnienie o NIP i REGON spółki cywilnej oraz zaznaczenie pola 25 formularza CEIDG-1, przed wystąpieniem tej daty);
• zawarcie umowy spółki cywilnej (na piśmie);
• zgłoszenie do GUS i uzyskanie nr REGON spółki – wniosek na druku RG-1 składa się we właściwym dla siedziby spółki urzędzie statystycznym (wolny od opłat);
• zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego i uzyskanie NIP spółki – wniosek na druku NIP-2 , NIP-D (wolny od opłat), złożenie deklaracji oraz zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na siedzibę spółki (stawka podatku wynosi 0,5%, podstawę opodatkowania stanowi wartość wkładów wniesionych do majątku spółki) – deklaracja na druku PCC-3, PCC-3A (termin – 14 dni), zgłoszenie rejestracyjne do podatku VAT – formularz VAT-R (opłata skarbowa – 170 zł, termin – przed dniem dokonania pierwszej sprzedaży towarów lub usług);
• zmiana wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi – uzupełnienie informacji o NIP i REGON spółki – wniosek CEIDG-1 (wolny od opłat, termin – 7 dni).

Spółka cywilna istotnie różni się od handlowych spółek osobowych. Wskazać można następujące najważniejsze różnice:

1) handlowe spółki osobowe są przedsiębiorcami, w spółce cywilnej status ten przysługuje jej wspólnikom w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej;

2) handlowe spółki osobowe albo prowadzą przedsiębiorstwo, albo mają na celu jego prowadzenie, spółka cywilna może być utworzona w celu gospodarczym, którego realizacja nie wymaga prowadzenia działalności zorganizowanej w takim stopniu;

3) handlowe spółki osobowe działają pod własną firmą, spółka cywilna nie ma prawa do firmy;

4) handlowe spółki osobowe posiadają podmiotowość prawną, natomiast spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, lecz umową, łączącą takie podmioty;

5) majątek handlowej spółki osobowej jest jej majątkiem jako podmiotu, natomiast w przypadku spółki cywilnej majątek spółki jest majątkiem wspólnym wspólników, objętym wspólnością łączną;

6) w handlowej spółce osobowej wspólnicy ponoszą odpowiedzialność pomocniczą za zobowiązania spółki, przy czym odpowiadają oni solidarnie ze spółką, natomiast w spółce cywilnej odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ma charakter pierwszorzędny, a solidarność istnieje tylko między wspólnikami – spółka cywilna nie będąca podmiotem prawa nie ponosi odpowiedzialności za długi;

7) handlowe spółki osobowe podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, a spółka cywilna jako taka nie podlega rejestracji.

Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach!

Tylko jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Lecz z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne!

Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki lecz tylko te do używania! Jeśli wniesiemy własność rzeczy nie zostaną one nam zwrócone lecz zostaną podzielone w równym stopniu pomiędzy wspólników jako ich wspólny majątek. Powinniśmy o tej subtelnie a jakże ważnej różnicy pamiętać przy zawieraniu umowy spółki. Ponadto wypłaca się w pieniądzu wartość wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika! Wypłaca się też występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd.

Spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce, tylko wtedy gdy wcześniej było to zastrzeżone w umowie spółki!

Zalety spółki cywilnej:

• umowa spółki cywilnej powinna mieć formę pisemną, ale nie musi zatem może być także umową ustną,
• szybka procedura rejestracji CEIDG,
• brak kapitału zakładowego,
• zryczałtowane formy opodatkowania,
• solidarna odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki.

Wady spółki cywilnej:

• brak szczegółowych regulacji prawnych,
• brak majątku spółki a jedynie wspólny majątek wspólników, w których choć wspólnicy posiadają udziały to nie mogą nimi swobodnie dysponować w trakcie trwania umowy spółki,
• wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem,
• wierzyciel ma możliwość ściągnięcia wierzytelności od wszystkich, wybranych ale także tylko jednego ze wspólników w całości,
• w przypadku zwiększenia obrotów spółka cywilna musi zostać przekształcona w spółkę jawną lub sp. z o.o..
• kształt przepisów powoduje kłopoty w bieżącym funkcjonowaniu, szczególnie w rozliczaniu umowy spółki po jej rozwiązaniu.