Umowa o dzieło, a zlecenie oczami ZUS-u

Przez

21 lipca 2014

6388

Tak wiele mówi i pisze się w ostatnim czasie o umowach o dzieło i zlecenie, że wydaje nam się, że nie mają one przed nami tajemnic.

Tymczasem nic bardziej mylnego. Wciąż zawierane są one nieprawidłowo. Szczególnie jest to ważne gdy prowadzimy przedsiębiorstwo i szukamy ludzi do współpracy. Czym jest umowa o działo a czym zlecenie? Co różni je od umów o pracę? Wreszcie jak należy je zawierać by nie narazić się nie tylko inspekcji pracy ale przede wszystkim ZUS-owi?

Kłopoty z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w zakresie zawieranych umów to dziś równie powszechny problem co dotychczas z tzw. PIP-ą. Naliczanie zaległych składek od umów, które ZUS podczas kontroli uznaje za świadczenie usług, a nie wykonanie dzieła coraz częściej dotkliwie dotykają małe i średnie przedsiębiorstwa. Na początek warto więc wiedzieć jakie cechy powinna posiadać umowa o dzieło, by zawrzeć ją z odpowiednią osobą i do odpowiednich zadań.

Umowa o dzieło:

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
W wypadku umowy o dzieło niezbędne jest, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu jako koniecznego do osiągnięcia.
W wypadku gdy przedmiotem umowy o dzieło jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego , dzieło powinno być tak oznaczone, aby obowiązkiem przyjmującego zamówienie było dostarczenie zamawiającemu rezultatu działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonego w skonkretyzowanej przez strony postaci. W tej sytuacji prawa i obowiązki stron umowy powinny być oceniane na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, natomiast w zakresie, w którym dzieło jest utworem – należy stosować przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Umowa o świadczenie usług czy zlecenie:

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
Przedmiotem zlecenia jest dokonanie określonej czynności prawnej. Wskazanie na określoną czynność prawną może sugerować, że do istoty umowy zlecenia należy objęcie nią dokonania jednej, oznaczonej w treści umowy czynności prawnej. Czynność taka może zostać wskazana w sposób zindywidualizowany, przez określenie jej rodzaju, przedmiotu, innych postanowień, a także ewentualnie drugiej strony bądź adresata, albo też tylko przez wskazanie rodzaju takiej czynności. W doktrynie elastycznie ujmuje się przedmiot tej umowy, przyjmując, że może nim być dokonanie więcej niż jednej czynności prawnej. Przy takim założeniu przedmiotem umowy może być więcej niż jedna czynność prawna, a nawet nieokreślona ich liczba, a także stałe dokonywanie powtarzalnych czynności prawnych danego rodzaju lub rodzajów.

Umowa o pracę:

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do osobistego wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie we wspomnianych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy na zasadach wyżej wymienionych!

Różnice pomiędzy umową o dzieło, a zleceniem:

umowa o dzieło jest zawsze odpłatna, umowa zlecenia nie musi być odpłatna,
umowa o dzieło to tzw. umowa rezultatu, umowa zlecenia jest natomiast tzw. umową należytego starania,
zleceniobiorcy co do zasady objęci są obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, natomiast osoby wykonujące dzieło – nie,
przyjmujący nie ma obowiązku wykonywania dzieła samodzielnie. Zlecenie musi być wykonywane osobiście. Strony umowy mogą jednak zapisać w umowie, że osoba wykonująca zlecenie (zleceniobiorca) będzie mogła powierzyć wykonywanie czynności osobie trzeciej (substytutowi),
przy opodatkowaniu umów zlecenia lub o dzieło pojawia się możliwość obniżenia podstawy opodatkowania o tzw. zryczałtowane koszty uzyskania przychodu. Prawo podatkowe pozwala zastosować dwie stawki: 20% i 50%. W praktyce wykształcił się zwyczaj automatycznego kwalifikowania umów. Umowa zlecenia- 20% kosztów uzyskania przychodów, umowa o dzieło- 50 % kosztów uzyskania przychodów.

Różnice pomiędzy umowami cywilnoprawnymi a umową o pracę:

w razie wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca obowiązany jest stosować okresy wypowiedzenia w zależności od rodzaju umowy,
pracodawca obowiązany jest konsultować wypowiedzenie umowy o pracę z zakładową organizacją związkową w przypadku umów o pracę na czas nie określony, gdy pracownik jest członkiem organizacji związkowej,
do pracowników zastosowanie mają przepisy ochronne, zakazujące wypowiadania umów w okresie urlopu, usprawiedliwionej nieobecności w pracy, zwolnienia lekarskiego,
ułatwiona jest możliwość dochodzenia roszczeń pracowniczych przed sądami pracy, aniżeli przed sądem cywilnym, co miałoby zastosowanie w przypadku umowy cywilnoprawnej,
chronione jest wynagrodzenie pracowników ( minimalna wysokość, terminy wypłaty itd.),
przepisy dotyczące czasu pracy, stwarzają pewne gwarancje ochronne np. minimalny odpoczynek, maksymalny czas pracy, limit godzin nadliczbowych i rekompensata za godziny nadliczbowe,
pracownik ma prawo do urlopu w określonym wymiarze, a pracodawca jest obowiązany mu udzielić urlopu,
kodeks pracy przyznaje ochronę pracownicom w ciąży, przewiduje szereg nakazów i zakazów, które pracodawca obowiązany jest przestrzegać.

Jak wspomniano wcześniej wielu trudności przedsiębiorcom nastręczają coraz częstsze kontrole ZUS w ramach których, umowy o dzieło – nie podlegające oskładkowaniu, zostają uznane za zlecenia. Efekt? Niezwykle wysokie kwoty zaległych składek, które trzeba uiścić. Jak się przed tym bronić? Najlepiej wcześniej, zanim trafi na nas czujne oko ZUS-u. Odpowiednio formułować umowy i zawierać je z rozmysłem, na określony rodzaj prac.

Granica między usługami a dziełem bywa niezwykle płynna, zwłaszcza gdy umowa dotyczy zespołu czynności zbliżonych do czynności podejmowanych w produkcji. Umowę o dzieło odróżnia jednak od umowy zlecenia konieczność jej sfinalizowania w każdym wypadku konkretnym i sprawdzalnym rezultatem (por. Wyrok SA w Katowicach z dnia 11 marca 2014 r. III AUa 1305/13).

Realizacja oznaczonego dzieła jest zwykle określonym procesem wykonawczym, o możliwym do wskazania momencie początkowym i końcowym, którego celem jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, określonego przez strony w momencie zawierania umowy. Nie mniej jednak jak wynika z orzecznictwa sądów dzieło nie musi mieć przy tym cech indywidualności w takiej mierze jak utwór, nie zawsze musi być tworem niepowtarzalnym, chronionym prawem autorskim i wymagającym od jego autora posiadania specjalnych umiejętności. Tym niemniej, zawsze musi być jednorazowym efektem, zindywidualizowanym już na etapie zawierania umowy i możliwym do jednoznacznego zweryfikowania po wykonaniu.

Z kolei wykonywanie powtarzalnych czynności, w systemie pracy ciągłej i zespołowej, to cechy, które pozwalają stwierdzić, że mamy do czynienia ze zleceniem. Dopiero szereg powtarzalnych czynności, zwłaszcza takich, które składają się na zorganizowany cykl produkcyjny, nawet gdy prowadzi do wymiernego efektu, nie może być rozumiany jako jednorazowy rezultat i kwalifikowany jako realizacja umowy o dzieło. Gdyby przedmiotem umów zawieranych przez nas było osiąganie kolejnych, bieżąco wyznaczanych rezultatów to tylko wtedy można by uznać, iż są to umowy o świadczenie usług (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 października 2013 r. III AUa 331/13).

Jak wskazuje się w dorobku judykatury o tym jaki stosunek prawny łączy strony w rzeczywistości rozstrzyga całokształt okoliczności towarzyszących, tak zawarciu umowy, jak i jej wykonywaniu. Dlatego też kluczowe dla rozstrzygnięcia charakteru przedmiotowych umów są nie tylko wyjaśnienia przedsiębiorcy zlecającego ale także wykonawców (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 października 2013 r. III AUa 331/13).

Wreszcie co ważne w wypadku umowy o dzieło istotne jest osiągnięcie umówionego rezultatu, bez względu na rodzaj i intensywność świadczonej w tym celu pracy i staranności (wyrok SA w Białymstoku z dnia 1 października 2013 r. III AUa 331/13).

Umowy o dzieło powinny zakładać swobodę i samodzielność w ich wykonywaniu, a jednocześnie nietrwałość stosunku prawnego, a wykonanie dzieł powinno mieć charakter jednorazowy i każdorazowo być zamknięte terminem wykonania. I tak jak to się zwykle przyjmuje, rezultat, o który umawiały się strony, powinien być z góry określony, mieć samoistny byt oraz być obiektywnie osiągalny i pewny (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 1 października 2013 r. III AUa 330/13).

Dla oceny charakteru umowy i przeprowadzenia linii demarkacyjnej między umową o dzieło a umową zlecenia istotny jest zakres zobowiązania i odpowiedzialności. Odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy zlecenia oparta jest na zasadzie starannego działania (art. 355 § 1 k.c.), podczas gdy odpowiedzialność wykonawców czyli przyjmujących zamówienie w umowie o dzieło niewątpliwie jest odpowiedzialnością za rezultat. W odróżnieniu od umowy o dzieło przyjmujący zamówienie w umowie zlecenia (świadczenia usług) nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności co bez wątpienia czynią wykonawcy (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 18 września 2013 r. III AUa 244/13).

Cechą charakterystyczną umów o dzieło jest również to, że zazwyczaj są to umowy oparte – tak jak w tym przypadku – na zaufaniu między stronami i z uwagi na to wymagają osobistego wykonania. Zlecający wykonanie dzieła powierza jego wykonanie danej osobie w zaufaniu do jej umiejętności, kwalifikacji, wiedzy i innych walorów (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 28 sierpnia 2013 r. III AUa 2179/12).

Wreszcie należy za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 lipca 2013 r. (III AUa 164/13) wskazać, że: „przyjmuje się, że rezultat, o który umawiają się strony, musi być z góry określony, mieć samoistny byt obiektywnie osiągalny i pewny. Wykonanie dzieła najczęściej przybiera postać wytworzenia rzeczy lub dokonania zmian w rzeczy już istniejącej (naprawienie, przerobienie, uzupełnienie)”.

Reasumując zgodnie z dość powszechnym orzecznictwem sądów wyznacznikami odróżniającymi czynności świadczone w ramach umowy o dzieło, od zadań wykonywanych w ramach umowy zlecenia są:

1. konieczność określenia dzieła z góry, w umowie,

2. powstanie w wyniku działań przyjmującego zamówienie konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu,

3. weryfikowalność tego rezultatu ze względu na istnienie wad.